Det usagte finst

Eg må berre få det ut av systemet! seier me, og fortel nære vennar om noko ubehageleg me har opplevd. Etterpå kjennest det straks lettare. «Det er viktig å få det ut!» «Ikkje gå og ber på det aleine!»

Det finst ei rekkje slike gode råd om å letta på det indre trykket og setja ord på det som er vondt og vanskeleg. Og me veit at det nyttar. Det kan vera avgjerande at til dømes unge folk som slit med psykiske vanskar, finn nokon som kan lytte, forstå og akseptera dei.

Men det finst òg ei bakside ved denne vekta på å sette ord på alt, heile tida. Me kjenner vel alle ein og annan person som snakkar for mykje, som gjer at ein får lyst til å kome seg over til den andre sida av gata om ein ser dei koma mot ein på fortauet. Og me har institusjonalisert det snakke­salige i såkalla talk shows og reality program, der det ikkje finst grenser for kva slags private og pinlege tema som kan brettast ut. Den amerikanske poeten Robert Bly skriv om dette i diktet «Meditasjonar over den umettelege sjela»:

Lat kjærleiken mellom menn og kvinner verta malen opp / og gjeven som føde til pratmakarar. Lat kvart einaste kvinnebryst / bli fotografert.

I tillegg til slike program har me den personlege bloggen, der folk kan fortelja i det uendelege om sine eigne vanskar og suksessar. Føremonen med bloggar og tv-program er likevel at ein kan sjølv velja om ein vil ha dei inn i sitt liv. Det vanskelegaste er når ein står framfor ein levande prat­makar IRL (in real life) og ikkje kan sleppa unna.

Eit lite dikt av Eeva Kilpi fortel med underfundig tydelegheit at det finst ting det går an å snakke for mykje om:

Da journalisten var gått / intervjuet jeg karven i gresset: / «Hva fikk deg til å bli krydder?»

Og ikkje berre snakkar me for mykje, i artikkelen «The Science Of Why We Talk Too Much (And How To Shut Up)» på nettstaden Fast Company, skriv Lydia Dishman at psykologar ved Harvard har funne at me i 60 prosent av tida snakkar om oss sjølv når me fører vanlege samtalar, og at denne prosenten aukar til heile 80 prosent når me kommuniserer på sosiale media.

Det kjennest faktisk så godt å få snakka om seg sjølv at folk er villige til å betala for å få gjera det, fann psykologane ut.

Eg har ei grunnleggjande tru på at me har noko å vinna på å ikkje snakka om visse ting. Først og fremst treng ein ikkje straks springa rundt å fortelja Gud og kvarmann om dei gode opplevingane ein har. Men eg kan òg stikka hol på myten om at det alltid er så godt å få snakka ut om vanskelege ting. Det kjem nemleg an på korleis ein snakkar om problema, og kven ein snakkar med. Det å ukritisk gjenta og repetera forteljingane om eigne negative opplevingar og vanskar, kan i mange tilfelle både byggja opp under depresjonar og auka kjensla av isolasjon ved at folk trekkjer seg unna.

Har du hatt ei fin erfaring, høyrt fin musikk, opplevd meistring, fått ein positiv nyheit eller ein glimrande idé, så er mitt råd: Hald det for deg sjølv. I alle fall for ei stund.

Klart at det er ok å framsnakka seg sjølv når det er grunn til det. Ein treng ikkje la seg kua totalt av janteloven og aldri dela det med andre når ein har opplevd framgang og fått styrka sjølvkjensla. Men, og dette er eit viktig men: Du kan ha ein del å vinna på å halda det for deg sjølv.

For det første er det ikkje sikkert at dei du fortel det til, oppfattar kor viktig og bra det er. Og då kan du punktera di eiga glede ved å brått finna deg sjølv i ein situasjon der du sit og legg ut om noko flott du har opplevd, og merker at den du fortel det til, berre har lyst å koma vidare med det han eller ho heldt på med. Det fine vert litt tilskitna av at du føler deg påtrengjande og sjølv­oppteken.

For det andre er det ofte slik at det å ha ei god kjensle inni seg, og halda den for seg sjølv, får kjensla til å smitta over på andre delar av personleg­dommen og på di sjølvoppfatning. Ein går og varmar seg på dette fine, og ein smiler for seg sjølv. Ein har det godt, og andre merker det, og gler seg over det dei òg, og vert kanskje til og med nysgjerrige. Så kan ein, dersom dei spør, avgjera om ein vil fortelja eller halda det for seg sjølv. Men situasjonen er straks ein heilt annan når noko har spurt først.

Av og til vil det å ikkje snakka om det fine, å ikkje ta hol på opplevinga med prat, føra til at det byggjer seg opp eit indre trøkk som kan gje kreative resultat.

Den amerikanske poeten Al Zolynas har gitt oss eit godt døme på dette med diktet «Kjærleik i klasserommet», som eg har gjendikta delar av:

Ettermiddag. På andre sida av

hagen, i Den Grøne Hallen,

byrjar nokon å spela på det gamle

pianoet –

eit spontant stykke, amatøraktig og

levande,

fylt av ein enkel, lykkeleg melodi.

Musikken svevar mellom oss i

klasserommet.

Eg står framfor elevane mine

og fortel dei om setningsdelar,

eg ber dei finna ti setningsdelar

i avsnittet med tjueein setningar på

side førtifire.

Dei har kome frå alle kantar

av verda – Iran, Mikronesia, Afrika,

Japan, Kina, til og med frå Los

Angeles – og dei vil framleis

gjerne gjera meg til lags. Me er knapt

halvvegs i første kvartal.

(…)

Melodien flyt rundt og gjennom oss

i rommet, avbroten her og der, delt i

delar

og byrja på igjen. Høyrest ut som

noko frå

Midtausten, det kan vera jazz, eller

blues – kan vera

kva som helst frå kor som helst.

Eg set meg ned ved kateteret for å

venta,

og det treffer meg frå ingenstad – ein

brå

mjuk, nesten smertande kjærleik for

elevane mine.

«Gje blaffen» vil eg ropa til dei.

«Det er ikkje noko viktig med

setningsdelar.

Om de finn dei eller ikkje. Alt er

ein del og alt er ikkje ein del.

Høyr på musikken, korleis den er delt

opp,

kor heil den er, korleis kan me skilja

musikken

frå sola som fell på kne i alt det grøne,

frå denne rørsla, frå det at denne

augeblinken

inneheld alle delane frå gårsdagen

og alt me nokon gong vil vita om i

morgon!»

I staden teier eg feigt stille.

Musikken stoppar brått;

dei fullfører arbeidet sitt,

og me går gjennom dei rette svara,

som vil seia at

me plukkar delane ut av heilskapen.

Me er konstruerte slik at det å kommunisera er viktig for trivsel og velvære. Men mange har ein tendens til å snakke for mykje. Årsaka kan vera at me er nervøse, at me vil overtyda andre og oss sjølv om at det me seier er sant, eller det kan vera ei kroppsleg uro som ligg bak.

Ein gong i godt lag på Gran i Hadeland, sa poeten Triztan Vindtorn om meg, at «han er en sånn type, at hvis man sydde igjen munnen på ham, ville han prustet mellom stingene!»

Det er jo ikkje så populært å vera ein pratmaker, noko følgjande dialektord om slike fortel noko om: merrasig, kjakebrak, husetot og poppelgryte.

Me gløymer lett at stilla og l­yttinga er viktige delar av kommunikasjonen. Stilla er svært undervurdert når det gjeld påverknad, hevdar Peter Bregman i Harvard Business Review: «In silence, we can hear not only what is being said, but also what is not being said.»

Ved å ta ut fysisk uro gjennom aktivitetar som sykling og turgåing, ved å sitja stille og meditera eller lytta på musikk, og ved å prøva å berre svara med ein einaste setning, og sjå kva som då skjer, kan ein øva seg på å fokusera på å forstå i staden for å bli forstått. Det følgjande diktet er resultatet av at eg ikkje sa noko ein gong eg kanskje burde gjort det:

Kvit vin i høge glas

Det er kveld og me sit ved bordet

Eg merkar ei stille når me snakkar

saman

Det er sommarkvelden i våre liv

Me kan bli galne av smerte av at tida

går

Men me sit roleg i smaken av god vin

Eg lengtar etter leppene dine

i staden for dei salte pistasjenøttene

Eg er galen av kjærleik

og har lyst til å springa rundt heile

stova

ein meter oppe på veggen

kasta meg inn under bordet

og skriva kjærleiksdikt

på undersida av bordflata

med svarte bokstavar

Eg har lyst til å kvila hovudet

i fanget ditt

og kjærteikna den mjuke baken din

til fuglane byrjar syngja

Eg vil kviskra

serbo-kroatiske kjærleikssongar

og kyssa nakken din

når den mjuke morgonen stig

Men det er ein roleg kveld

etter ein lang slitsam dag

Eg sit her med vinglaset

ser på deg, sukkar

Du spør: Kva er det?

Og eg, dumskolten, svarar:

Ingenting.

htorvund51@gmail.com